با محوریت کلینیک گفتار توان‌گستر کرج
توسط آسیب‌شناس گفتار و زبان و متخصص روانشناسی عمومی، سیاوش عطایی

شرح وضعیت مراجع

کودکی حدوداً سه تا چهار ساله که به گفته والدین:

• از مهرماه گذشته (احتمالاً شش ماه قبل) به موسیقی علاقه پیدا کرده و قطعات شنیده‌شده را تکرار می‌کند.

• بیش از ۲۰ شعر کودکانه، سوره‌های قرآنی و اشعار ساده را حفظ کرده و به درستی می‌گوید.

• در کارهای خانه، از ظرف شستن تا جاروکشیدن همکاری می‌کند و مهارت‌های عملکردی خوبی دارد.

• اسباب‌بازی‌ها را به‌درستی استفاده کرده و بازی‌های خلاقانه انجام می‌دهد.

• تعامل اجتماعی نسبتاً خوبی دارد و ارتباطش با اطرافیان مطلوب گزارش شده است.

• اما در پاسخ‌دهی مستقیم به سؤالات، ضعف دارد؛ طوری که اگر از او سؤال بپرسند، قادر به پاسخ‌گویی مناسب نیست.

تشخیص اولیه و بررسی کلینیکی

بر اساس الگوی گزارش‌شده، می‌توان مجموعه‌ای از موارد را بررسی کرد. در این کودک، ترکیبی از توانایی‌های سطح بالا در حافظه شنیداری، تقلید صوتی و تکرار شعر دیده می‌شود. در عین حال، درک دستوری، پردازش مفهومی و تعامل پرسش‌پاسخ دچار چالش است.

احتمال‌های اصلی:

۱. اختلال زبان کاربردی (Social Pragmatic Communication Disorder)

در این اختلال، کودک توانایی زبانی پایه را دارد، اما در استفاده از زبان در تعامل اجتماعی یا موقعیت‌های هدفمند دچار اختلال است.

علائم معمول:

• پاسخ‌ندادن مستقیم به سؤالات

• دشواری در آغاز و حفظ مکالمه

• استفاده محدود از زبان در تعامل اجتماعی

• پاسخ‌های کلیشه‌ای یا غیرمرتبط

۲. اختلال پردازش شنیداری (Auditory Processing Disorder – APD)

کودکانی با این مشکل ممکن است اطلاعات شنیده‌شده را ذخیره کنند و در محیط ساکت بازتولید نمایند (مثل شعر)، اما در پاسخ‌گویی لحظه‌ای به پرسش‌های جدید یا در محیط شلوغ دچار مشکل می‌شوند.

۳. سندرم بی‌توجهی انتخابی (Selective Mutism یا مشابه آن)

اگر کودک فقط در برخی موقعیت‌ها (مثل خانه) حرف می‌زند ولی در مدرسه یا مقابل غریبه‌ها صحبت نمی‌کند، احتمال سکوت انتخابی نیز مطرح است. البته در این گزارش، چنین نشانه‌ای دیده نمی‌شود، اما قابل بررسی است.

۴. زبانی بودن بدون تعامل (Hyperlexic Traits)

در برخی کودکان با حافظه بالا و تقلید قوی، یادگیری غیرمفهومی و بازگویی طوطی‌وار (rote learning) رخ می‌دهد؛ به این معنا که کودک ممکن است ۳۰ شعر بلد باشد، اما نتواند جمله‌ای هدفمند برای پاسخ به «اسمت چیه؟» تولید کند.

مقایسه با مایلستون‌های زبانی کودک سه تا چهار ساله

وضعیت کودک مورد بحث:

• حفظ شعر: عالی

• درک زبانی: ناقص در سؤالات مستقیم

• تعامل: تا حدی قابل قبول

• تولید هدفمند زبان: ضعیف در شرایط باز و غیرتکراری

تحلیل عملکرد شناختی کودک

یکی از نقاط قوت قابل‌توجه کودک، «حافظه شنیداری» و «پردازش ترتیبی اطلاعات» است که از حفظ دقیق اشعار و سوره‌های قرآن برمی‌آید. اما نقطه ضعف اساسی او، در عدم توانایی تولید هدفمند گفتار در پاسخ به پرسش‌های جدید یا موقعیت‌های اجتماعی غیرتکراری است.

دو فرض مهم در مورد این عملکرد:

1. حافظه فعال گفتاری فعال است، اما مفهوم‌سازی زبانی و پردازش معنایی دچار مشکل است.

2. کودک هنوز موفق به گذار از سطح تقلیدی به سطح خلاقانه در گفتار نشده است.

برنامه درمانی در کلینیک گفتار توان‌گستر کرج

۱. ارزیابی جامع

در اولین مرحله، ارزیابی دقیق توسط تیم تخصصی انجام می‌گیرد:

• آزمون درک شنیداری (TAPS-4)

• آزمون زبان بیانی و دریافتی (REEL-4 یا CELF-P)

• تست مهارت‌های زبان کاربردی (CCC-2)

• غربالگری پردازش شنیداری

• مشاهده عملکرد در موقعیت‌های بازی و تعاملی

۲. گفتاردرمانی تخصصی کودک

برنامه درمانی فردمحور طراحی‌شده برای کودک با الگوی فوق شامل بخش‌های زیر است:

الف) تقویت زبان کاربردی

• استفاده از تکنیک‌های Floortime و SCERTS

• تمرینات مکالمه با پاسخ‌گویی هدفمند (WH questions)

• آموزش واژگان موقعیتی (در خانه، در پارک، در آشپزخانه)

• تمرین تعامل چهره‌به‌چهره با استفاده از کارت و عکس

ب) ارتقاء پاسخ‌دهی مفهومی

• درک دستورهای دو بخشی و سه بخشی

• آموزش طبقه‌بندی مفهومی (بزرگ/کوچک، زیر/بالا)

• استفاده از اپلیکیشن‌های درمانی تصویری و تعاملی

ج) بازی‌درمانی هدفمند برای گفتار

• داستان‌گویی با تصاویر پی‌در‌پی

• بازی‌هایی با نوبت‌گیری و طرح سؤال–پاسخ

• ساخت جملات درباره موقعیت‌های واقعی (مثل خرید، مهمانی)

۳. آموزش والدین و همراه‌سازی محیط

برنامه درمانی کودک در کلینیک گفتار توان‌گستر تنها به جلسات محدود نمی‌شود. آموزش والدین کلید اصلی موفقیت است. در این مسیر:

• والدین یاد می‌گیرند از تکنیک تأخیر پاسخ استفاده کنند تا کودک فرصت پاسخ‌دهی پیدا کند.

• استفاده از مکالمه چند گزینه‌ای به جای پرسش‌های بسته، برای تحریک گفتار.

• تمرینات روزمره در موقعیت‌های واقعی مانند خرید، غذا خوردن، نظافت و بازی.

• استفاده از دفتر گفتاردرمانی خانگی برای ثبت موفقیت‌ها و پیشرفت‌ها.

پیش‌بینی روند درمان

با توجه به موارد زیر:

• عملکرد حافظه بالا

• توانایی تقلید دقیق

• تعامل نسبی با محیط

• علاقه به یادگیری موسیقی و شعر

پیش‌بینی می‌شود که کودک در صورت دریافت برنامه درمانی منظم، در عرض ۳ تا ۶ ماه به سطح تولید گفتار پاسخ‌محور و معنادار برسد.

پیام تخصصی به والدین محترم

اگر فرزند شما شعر می‌خواند، حفظ می‌کند، حتی داستان‌گویی می‌کند، اما وقتی از او می‌پرسید «چه رنگیه؟» یا «اسمت چیه؟» پاسخ نمی‌دهد، این علامت هشدار است.

ما در کلینیک گفتار توان‌گستر کرج، با استفاده از ترکیب روش‌های علمی بین‌المللی و پشتیبانی روان‌شناختی، به فرزندتان کمک می‌کنیم تا:

• بتواند از زبان برای ارتباط واقعی استفاده کند.

• اعتمادبه‌نفس در پاسخ‌گویی را بازسازی کند.

• از مرحله تقلید به مرحله خلق گفتار هدفمند برسد.

راه‌های ارتباطی کلینیک گفتار توان‌گستر کرج

وب‌سایت تخصصی: digispeech.ir
آدرس مرکز: کرج، رجایی‌شهر، بلوار انقلاب
شماره تماس: 09121623463
شبکه‌های اجتماعی:

• اینستاگرام: @siavashataee

• تلگرام: @academysiavashataee

• یوتیوب: @doctorspeechy

• فروشگاه پکیج‌های گفتاری: digi-download.ir

🔸 آینده گفتار فرزندتان را امروز با انتخابی علمی و حرفه‌ای رقم بزنید. گفتار، حق طبیعی هر کودک است. ما در کلینیک گفتار توان‌گستر همراه رشد این حق خواهیم بود.